در ابتدای این نشست، دکتر محمد اسحاقی، معاون آموزش و پژوهش مؤسسه انقلاب اسلامی به عنوان دبیر جلسه اظهار داشت: نهاد وقف، نهادی میان‌رشته‌ای با کارکردهای متعدد است و ابعاد اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و حقوقی دارد. امروز توجه به موضوعاتی همچون اقتصاد وقف، مسئولیت اجتماعی وقف، وقف‌های خُرد و وقف‌های نوین حائز اهمیت است. البته توجه به وقف‌های نوین (همچون وقف پول، سهام و ...) به معنای این نیست که وقف‌های سنتی اصیل نادیده انگاشته شوند بلکه وقف‌های نوین باید مکمل وقف‌های سنتی باشد. 

 وی در ادامه با تجمید از برگزارکنندگان چهارمین همایش ملی خیر ماندگار اظهار کرد: بنیاد خیریه آلاء، سازمان اوقاف و امور خیریه و سایر مجموعه‌هایی که برای برگزاری این همایش برنامه‌ریزی می‌کنند، باید بتوانند این همایش را از یک رویداد صرفاً علمی به رویدادی برای همبستگی نهادهای مختلف کشور در زمینه استفاده از ظرفیت‌های وقف و نیکوکاری تبدیل کنند. این همایش می‌تواند در تولید علم و ایده و تبدیل آن‌ها به عمل، راهگشا باشد.    

 نگاه جدید به وقف

 در ادامه، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدمهدی خاموشی، رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه به ارائه تعریف وقف پرداخت و گفت: در طول تاریخ اسلام، نهاد وقف، به عنوان نهادی فقهی در بین فقها پذیرفته شده و از نظر آنان، وقف به «تحبیس العین و تثبیت‌المنفعه» تعریف شده است. در ذهن شریف فقهای متقدم این بوده است که پول نمی‌تواند وقف شود، چون ارزش مبادله‌ای دارد و عین نیست، اما معتقد بودند اگر درهم و دینار به یک شیء مثلاً شیء زینتی تبدیل شود، وقفش بلامانع است، چناچه علامه حلی چنین فتوایی داده بود. 

 وی ادامه داد: وقتی بنده در سازمان اوقاف مسئولیت گرفتم، برایم سؤال شد که آیا می‌توانیم رقوم پولی را وقف کنیم، به این معنا که بر اساس روایات «تحبیس الاصل»، آیا می‌توانیم پول را اصل فرض کنیم و ثمره آن را تثبیت کنیم یا خیر. با تحقیقی که انجام دادم، متوجه شدم این سؤال پیش از من از سوی سازمان اوقاف، انجام شده اما پاسخ مثبتی نیامده است. لذا تحقیقی درباره امکان وقف‌ پول انجام دادیم و گزارش آن را خدمت مقام معظم رهبری ارائه دادیم. ایشان با فقاهت و خُبرَویّتی که دارند، فرمودند: پول در زمانه حاضر عین است و می‌توان آن را وقف کرد. 

  رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه در ادامه گفت: این فتوای راهگشای رهبر معظم انقلاب می‌تواند سرآغاز بسیاری از وقف‌های نوین باشد. وقتی وقف پول جایز باشد، به تبع آن می‌توان چنین نتیجه گرفت که وقف ارزهای دیجیتال و رمزارزها نیز بلامانع است. درباره وقف سهام نیز از سوی تولیت آستان قدس رضوی، استفئاتی از رهبر معظم انقلاب انجام شد و ایشان در این زمینه نیز اجازه صادر کردند. ما به زودی نیز استفتائی را درباره امکان وقف برند  (Brand) و وقف مالکیت معنوی (حقوق مؤلف و ...) به محضر مقام معظم رهبری تقدیم می‌کنیم. من فکر می‌کنم پاسخ ایشان مثبت باشد اما باید منتظر نظر فقهی ایشان باشیم.  

 ضرورت توجه نهاد وقف به اقتصاد دریامبنا

 خاموشی در بخش دیگری از سخنان خود به ضرورت توجه نهاد وقف به موضوعات دانش‌بنیان اشاره و اظهار کرد: یکی از مسائلی اصلی ما این است که چگونه به کمک وقف، به اقتصاد انقلاب اسلامی و تقویت اقتصاد درون‌زا کمک کنیم. در سال‌های اخیر به این نتیجه رسیدیم که در وهله اول باید نیات واقفان را به سمت وقف در تولیدات دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرینی سوق دهیم. در وهله بعد، باید موقوفاتی را که تولیت آن‌ها دست ماست، به نحوی اداره کنیم که سود حاصل از آن موقوفه، در عرصه‌های تولید و اشتغال سرمایه‌گذاری شود. لذا نحوه اداره موقوفات بسیار مهم است و باید برای آن مطالعات روزآمد و همه‌جانبه انجام شود.

 وی با اشاره به دغدغه مقام معظم رهبری در بحث اقتصاد دریامبنا اظهار کرد: ایشان بیش از دو دهه است که به مسئولان در زمینه استفاده بهینه از اقتصاد دریا توصیه می‌کنند اما متأسفانه این دغدغه هنوز اجرایی نشده است. برخی کشورها مثل نروژ و ترکیه که مرز آبی وسیع در اختیار دارند، از فضای دریا برای پرورش ماهی در قفس استفاده می‌کنند. از سوی دیگر، با ترویج غذای دریایی که غذای سالم است و تولید آن به مصرف منابع آبی نیاز ندارد، منابع آبی کشور خود را کنترل می‌کنند. اگر ما در ایران با استفاده از ظرفیت دریا بتوانیم به میزان 10 درصد، رژیم غذایی مردم را تغییر دهیم، 80 درصد وضعیت مصرف آبی ما تغییر می‌کند. جریان وقف می‌تواند به موضوعات مرتبط با اقتصاد دریامبنا ورود کند.     

 رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه به لزوم تأسیس بانک‌های وقفی نیز اشاره کرد و گفت: کل پول‌هایی که در بانک وجود دارد، همگی یک صاحب (حقیقی یا حقوقی) دارد و از سه حالت خارج نیست، یا متعلق به دولت است یا بخش خصوصی یا تعاونی. اما پولی که وقفی باشد، دیگر صاحب ندارد چون مالکیت بر آن پول از واقف ساقط می‌شود و او تنها شأن اداره آن پول را پیدا می‌کند. لذا این پول می‌تواند در بانکی وقفی سرمایه‌گذاری شود. نمونه‌های موفقی از بانک‌های وقفی و خیریه‌ای در کشورهای مختلف همچون بنگلادش، ترکیه و شیلی وجود دارد که درحال مطالعه آن‌ها هستیم. 

 امکان ورود وقف به حوزه کشاورزی صنعتی

 در ادامه، دکتر علی بهبهانی، مشاور ریاست سازمان ثبت اسناد و املاک کشور با تأکید بر اهمیت ورود به وقف‌های نوین اظهار کرد: امروز، اشتغال، تولید، ارزآوری و بحران آب از مسائل مهم جامعه هستند. نهاد وقف با ظرفیت عظیم خود باید برای حل این مسائل، ورود جدی داشته باشد. برای مثال در بحث بحران آب، ظرفیت نهاد وقف می‌‌تواند به کشت‌های گلخانه‌ای، تولید بذرهای هیبریدی و آبیاری هیدروپونیک اختصاص کمک کند. یک بذر هیبریدی بعضاً می‌تواند تا 75 کیلو محصول به ثمر آورد، یا مثلاً آبیاری هیدروپونیک ده برابر کمتر نسبت به آبیاری قطره‌ای آب مصرف می‌کند. 

  وی با اشاره ظرفیت وقف برای شکوفایی اقتصاد روستا گفت:‌ اگر نهاد وقف بتواند به شکل‌گیری شهرک‌های گلخانه‌ای در اطراف هر روستا کمک کند، از مهاجرت به شهرها جلوگیری می‌شود، اشتغال رونق می‌گیرد و از آسیب‌های اجتماعی هم کاسته می‌شود. اگر سازمان اوقاف و امور خیریه بتواند با تولید مستندات تصویری به عموم مردم نشان دهد که وقف چه تأثیرات و برکاتی می‌تواند در جامعه داشته باشد، قطعاً اقبال به وقف بیشتر می‌شود. 

 ضرورت مردمی‌سازی عرصه وقف و نیکوکاری

در بخش دیگری از این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین علی ملانوری، دبیر اجرایی چهارمین همایش ملی خیر ماندگار اظهار کرد: بحث مدیریت نوین وقف و خیریه، مورد مطالعه مرکز خیر ماندگار بوده است، در این زمینه مطالعات ما نشان داد که خیران و واقفان به مجموعه‌های ساختارمند جهت اخذ مشاوره نیاز دارند تا بتوانند از فرصت‌ها، ظرفیت‌ها و اولویت‌های وقف و کار خیر مطلع شوند. لذا برای تقویت جریان وقف و نیکوکاری در کشور به این نهادهای واسط و تسهیل‌گر نیازمندیم. 

 وی در ادامه گفت‌: بخشی از جهاد تبیین باید به تبیین تجربه‌های موفق وقف به خصوص در حوزه وقف‌های دانش‌بنیان اختصاص پیدا کند. موقوفات ظرفیتی هستند که اگر با مدیریت کارآمد و صحیح شکوفا شوند، پیشرفت کشور بسیار بیشتر می‌شود. چهارمین همایش ملی خیر ماندگار در بخش ایده‌ها می‌کوشد تا بهترین ایده‌ها را در زمینه مدیریت نوین وقف و نیکوکاری دریافت کند.    

حجت‌الاسلام والمسلمین علی دیانی، مدیرعامل بنیاد خیریه راهبری آلاء نیز در سخنانی به لزوم مردمی‌سازی وقف و نیکوکاری تأکید و اظهار کرد: تا زمانی که مردم به طور کامل وسط میدان نباشند و مراکز حاکمیتی و مردم، دست در دست برای حل مشکلات کشور اقدام نکنند، نمی‌توانیم مشکلات جامعه را حل کنیم. در حال حاضر موانع و مشکلاتی بر سر راه کار خیر است که باید مرتفع شود. باید بتوانیم با تبیین فرمایشات مقام معظم رهبری، از ظرفیت‌ خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد و موقوفات برای پیشرفت کشور استفاده کنیم.

 گفتنی است این نشست، نخستین پیش‌همایش از چهارمین همایش ملی خیر ماندگار محسوب می‌شود. 

 چهارمین همایش ملی خیر ماندگار، اسفندماه سال جاری با موضوع «ظرفیت‌ها و نیکوکاری وقف و نیکوکاری در پیشرفت ایران (ارزیابی وضعیت اکنون و چشم‌اندازه آینده)» برگزار می‌شود. علاقه‌مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند به آدرس conf.ala.org.ir  مراجعه فرمایند.
گزارش تصویری: