به نام آنکه فرصت داد ما را
چهارمین همایش ملی خیر ماندگار:
ظرفیت‌ها و کارکردهای نیکوکاری و وقف در پیشرفت ایران؛ ارزیابی وضعیت و چشم انداز آینده
«پیشرفت» بعنوان یکی از خواستههای مهم مردم و حکومت در ایران، به طور جدی با آبادانی زیست‌بوم و دنیای مشهود سروکار دارد. کوشش اشخاص در چنین زمینههای سبب تحقق شائبه دنیادوستی میشود. حتی در جایی که مردم کوشش‌های دنیاطلبانه را برای آسایش و رفاه بیشتر خود در خدمت کسب سعادت اخروی قرار می‌دهند، همچنان این تلاش آنان ممکن است مذموم ارزیابی شود. چگونه می‌توان هم در تلاش جدی برای کسب پیشرفت بود و هم از بلای دنیاطلبی مصون ماند؟
«دیگردوستی» را می‌توان یکی از طرقی معرفی کرد که در خدمت چنین هدفی قرار می‌گیرد. جلوههای دیگردوستی که با عناوین «نیکوکاری» و «وقف» در حیات ایرانیان دارای سابقه طولانی و عملکرد موثر بوده‌اند، برخی از طرق آشنا در خدمت به آبادانی دنیای واقعی و حیات اجتماعی هستند که با باور ترک دنیا همنشین میباشند. در کوشش‌های نیکوکارانه، هم تلاش به نهایت میرسد و هم دستاورد آن فارغ از دنیاطلبی حاصل میشود. نمونههای خوب برای این عمل، فراوان است. یکی از آنها تلاش‌های مرحوم افضلی‌پور برای بنیانگذاری دانشگاه در کرمان است. این انسان خوش‌فکر و خیراندیش از کوشش‌های خود برای تحصیل ثروت دوری نکرد اما آنها را برای توسعه اجتماعی مردمی محروم صرف کرد. ایشان همه دارایی (اعم از ثروت، حیثیت و قابلیت‌های خود) را بکار گرفت تا دانشگاهی را به مردم کرمان هدیه کند که اگر سیاست‌های غلط آموزش عالی کشور منجر به تفکیک اجزای آن نشده بود، قطعا یکی از هزار دانشگاه برتر جهان بود.
این نوع کوشش‌های منجر به پیشرفت از آن جهت مورد استناد قرار می‌گیرد که بنیادی ارزشمند برای کوشش‌های فردی در خدمت پیشرفت اجتماعی ایجاد می‌کند. سرزمین ایران هیچگاه از این انسان‌های نیکوکار خالی نبوده و نیست. آنچه می‌تواند به چنین کوششهایی کمک کند از سویی وجود برنامه های اجتماعی کلان برای پیش‌بینی‌پذیری آینده و از سوی دیگر وجود مقررات و فرایندهای روشن برای تسهیل عمل در اکنون است. دامگاه نیکوکاری موثر در پیشرفت، نبود اقتضائاتی از این نوع است. تدارک آنچه می‌تواند به پیش‌بینی کمک کند و آنچه می‌تواند فرایندها را عادلانه سازد، هم نیازمند مدیریت متفاوت است و هم نیازمند جهان‌بینی دیگر. ناممکن است بدون حکمرانی خوب و رسمیت دادن به رفاه برای زیست انسانی بتوان به پیشرفت دست یافت. الگوی پیشرفت ایران را نمیتوان بدون رسمیت بخشیدن به رفاه این جهانی و بدون مشارکت دادن به نیکوکاران تدوین کرد.
«پیشرفت» لزوما «دستاوردی حاصل از اقدامات فردی و جمعی، عمومی و خصوصی، حکومتی و مردمی است که برای افزایش رفاه عمومی و فردی» به انجام میرسد و بر بنیاد «تربیت، اقتصاد، صنعت، مدیریت، سیاست و عدالت» عمل می‌کند. بنیادهای پیشرفت یک کشور بر منابع اساسی آن قرار دارد. این منابع در بخش‌های دولتی، خصوصی و مردمی فعالیت میکنند و وقتی می‌توان شاهد فعالیت موثر آنها بود که بین «منافع متفاوت و متضاد» آنها تفاهم ایجاد شود. پیشرفت در دنیای امروز دارای رویکردی مردمگراست و بر این اصل تاکید دارد که «ادارۀ خوب جامعه» محصول تعهد همه نیروهای اساسی آن به «مشارکت، قانون، شفافیت، پاسخگویی، وفاق، عدالت و کارایی» است. به همین علت، در شرایط امروز جامعه ایران، موضوع «ظرفیت‌ها و کارکردهای نیکوکاری و وقف در پیشرفت ایران» دارای اولویت تشخیص داده شد تا فرصتی برای متفکران و پژوهشگران پدید آید که تاملات خود را بر آن متمرکز نمایند و ضمن «ارزیابی وضعیت» به «چشمانداز آینده» بپردازند.
در میان متفکران و پژوهشگران دارای علاقه به این حوزه، البته تک‌صدایی معنا ندارد. آنچه واقعیت دانایی این جمع را میسازد، تکثر و تغییر است. آنان فهم‌های متعدد دارند و هر یک آن را با دیگران به اشتراک می‌گذارد تا هم کاستی‌های فهم آشکار و نقادی گردد و هم راستیهای آن فهمیده و بکارگرفته شود. این نوع نگاه به علم و دانایی باوری است که علم جدید آنرا مطرح کرد و مدلل ساخت. در علم جدید یافته‌های موثری مطرح است که مبتنی بر شواهد محدودند و در معرض تغییر مداوم. بزرگترین مدافع این زوال پذیری، عالمان و دانشمندان عرصه علم هستند. علم ضمن آنکه دانایی عملی منتهی به تغییر جهان و افزایش رفاه انسان را بدست میدهد، درعین حال نیازمند جریان یافتن خون تازه است. حیات علم جدید بر «پرسش» و «پژوهش» نهاده است. این دو پدیده، نوآفرینی درپی دارند و حیاتبخش محسوب می‌شوند. اجتماع عالمان یکی از فرصت‌های مهم برای طرح پرسش و اعلام نتایج پژوهش در موضوعات مختلف است.
همایش چهارم خیر ماندگار بر «ظرفیت‌ها و کارکردهای نیکوکاری و وقف در پیشرفت ایران: ارزیابی وضعیت و چشم انداز آینده» تمرکز کرده است تا فرصتی برای گفتگوی علمی پژوهشگران، متفکران، نظریه‌پردازان، مدیران، سیاستگذاران، عاملان و نیکوکاران این عرصه فراهم آورد. زمینههای مهم و حوزه‌های قابل بررسی برای طرح در این محفل علمی، فراوان هستند که جنبه‌هایی از آن بدین شرح است:
* مباحث نظری حوزه پیشرفت مبتنی بر نیکوکاری
* تجربه‌های جهانی مربوط به پیشرفت مبتنی بر نیکوکاری
* مطالعه و ارزیابی تجربه‌های ملی مربوط به پیشرفت مبتنی بر نیکوکاری
* مطالعه و ارزیابی دیدگاه و عمل عوامل اجتماعی عرصه پیشرفت مبتنی بر نیکوکاری
* آسیبها و چالشهای پیشرفت مبتنی بر نیکوکاری
* بازخوانی تجربه‌های خرد و بسترهای پیشرفت مبتنی بر نیکوکاری در ایران
* ایده‌های نو برای پیشرفت مبتنی بر نیکوکاری در ایران
گرچه در این همایش «تدوین مقاله» به روال معمول آنچه در همایش‌های علمی رواج دارد، مورد نظر است؛ اما فرصتی نیز ایجاد شده تا دو نوع فعالیت دیگر نیز مهم باشد: «تجربه اجرایی موفق مدیریتی» و «نوآوری و ایده‌های جدید برای عمل در عرصه نیکوکاری و امور خیر». این دو قالب نگارش برای مشارکت در همایش، اولا فرصتی است برای کارگزاران عرصه عمل نیکوکاری در ایران تا تجربه‌های خود را به اشتراک گذارند و ثانیا فرصتی است برای همه متفکران تا فارغ از محدودیت‌های نگارش مقاله، به معرفی و ارائه ایده‌ها و افکار خود اقدام کنند.
همایش‌های خیر ماندگار تاکنون توانسته است علاوه بر ایجاد فرصت برای فهم بهتر و تهییج پژوهشگران به انجام پژوهش در این عرصه، برای نزدیکترشدن بازیگران بخش‌های دولتی، خصوصی و مردمی و گفتگوی عالمانه و پژوهشگرانه درباره نیکوکاری و وقف در ایران زمینه‌سازی نماید و به انتشار اندیشه‌ها و ایده‌های نو در عرصه عمومی و جلب توجه اجتماعی به نقش نیکوکاری و ایجاد آشنایی در میان علاقمندان به مباحث نیکوکاری و وقف کمک کند. امید آنست که همایش چهارم در ادامه راه، به توسعه دستاوردهای مذکور بینجامد.
نعمت الله موسی‌پور: دبیر علمی همایش